Neurorehabilitacja to działania służące regeneracji układu nerwowego, jest niezbędna dla osób po uszkodzeniu nerwów w mózgu, rdzeniu kręgowym lub po uszkodzeniu nerwów obwodowych. Powinna obejmować wszystkich chorych po udarach, w porażeniu mózgowym, urazach lub chorobach rdzenia kręgowego, w stwardnieniu rozsianym oraz osoby z niedowładem mięśni po uszkodzeniu nerwów obwodowych.
Skuteczna neurorehabilitacja to złożony proces współdziałania kompetentnych specjalistów z wielu dziedzin, który prócz standardowych zaleceń powinien obejmować:
• obiektywną ( czyli z wykorzystaniem elektromiografii ) ocenę napięcia mięśniowego
• ustalenie właściwych dla danej osoby parametrów stymulacji mięśni i nerwów
• dobór odpowiednich ćwiczeń ruchowych oraz metod służących odbudowie kontroli mózgu nad
czynnością mięśni, jak np.: terapia ETS (wizualizacja napięcia wspomagana stymulacją), terapia
EMG-biofeedback, biofeedback baropodometryczny (ćwiczenia na platformie rejestrującej
rozkład obciążeń na stopach), platforma wibracyjna etc.
• przeszkolenie chorego (lub jego opiekuna) do wykonywania zabiegów stymulacji
lub terapii EMG-biofeedback w warunkach domowych.
Napięcie mięśniowe jest kontrolowane przez ośrodki nerwowe w mózgu i rdzeniu kręgowym, które za pomocą przesyłanych nerwami pobudzeń elektrycznych, decydują o stanie napięcia i koordynacji licznych mięśni biorących udział w ruchu. Punktem wyjścia dla wdrożenia odpowiednich dla danej osoby metod neurorehabilitacji, jest badanie EMG-biofeedback, które ujawnia wartość i charakterystykę tych
pobudzeń czyli rejestrowanych z mięśni potencjałów czynnościowych.
Bez tego badania, które powinno być wykonane przed wdrożeniem rehabilitacji a potem okresowo powtarzane, trudno sobie wyobrazić uzyskanie optymalnie najlepszych jej rezultatów.
Badanie EMG realizowane przez neurologów określa wyłącznie stan faktyczny – stopień porażenia, zaburzeń czucia lub przewodnictwa nerwowego i nie wnosi informacji służących neurorehabilitacji.
W badaniu EMG-biofeedback dokonuje się oceny napięcia w pozycji siedzącej i leżącej, co pozwala
ujawnić wpływ struktur kręgosłupa na napięcie mięśniowe, a następnie testy wysiłkowe, realizowane
przed zabiegiem elektrostymulacji w celu określenia jej parametrów oraz po zabiegu, aby sprawdzić w
jaki sposób elektrostymulacja wpłynęła na działanie ośrodków regulujących napięcie mięśniowe.
Neurony i mięśnie generują prąd, który po uszkodzeniu układu nerwowego ma niewłaściwą
charakterystykę. Ćwiczenia mięśni których napięcie jest nieprawidłowe lub nieobecne, czyli klasyczna
rehabilitacja ruchowa, mają minimalny wpływ na regenerację nerwów. Mogą zwiększyć siłę wyłącznie
tych mięśni, które są częściowo unerwione, ale najczęściej jest to okupione wzmożonym wysiłkiem i
spastycznością. Jedynie elektrostymulacja umożliwia dostarczanie odpowiednich napięć mięśniom
odnerwionym i uruchamia procesy reinerwacji oraz minimalizuje spastyczność w sposób trwały (i bez
leków). Poniższy przykład ujawnia wpływ kilku minut stymulacji w trybie ETS na obniżenie
spastycznego napięcia mięśni dwugłowych uda, uniemożliwiającego wyprost nogi w stawie kolanowym.
Pacjentem jest osoba z mózgowym porażeniem dziecięcym, rehabilitowana od 20 lat wyłącznie metodami rehabilitacji ruchowej:
Przed stymulacją:
Średnia wartość napięcia 389,7 mikrovolt
Maksimum 1686,9
Skala 0 -1600 mikrovolt
Po stymulacji:
Średnia wartość napięcia 113,6 mikrovolt
Maksimum – 810
Skala0-1600 mikrovolt
Oraz po trzech miesiącach stosowania w warunkach domowych, po przeszkoleniu w gabinecie, zabiegów stymulacji połączonych z ćwiczeniami.
Średnia wartość napięcia 2,5 mikrovolta
Maksimum- 4,9
Skala 0-1600 mikrovolt
Kolejne badanie wykonano po 2 latach od wdrożenia zabiegów. Ponieważ napięcia uległy prawie całkowitej normalizacji, aby je ujawnić, skalę zmieniono na zakres 0-5 mikrovolt.
Średnia wartość napięcia 0,6 mikrovolta
Maksimum – 2,6
Skala 0-5 mikrovolt
Jak widać, neurorehabilitacja to proces, który trzeba (i warto) monitorować. Spastyczność nie musi stanowić codzienności chorego. Można ją ograniczać z pomocą zarówno regularnych zabiegów stymulacji, jak również terapii EMG-biofeedback. Ćwiczenia ruchowe powinny być uzupełnieniem, a nie podstawą terapii spastyczności.
Układ nerwowy ma duże zdolności do regeneracji (o wiele większe niż się wielu osobom wydaje), ale wymaga wsparcia w postaci codziennych stymulacji w wymiarze od 1,5 do nawet kilku godzin, przez okres od kilku, kilkunastu miesięcy do nawet kilku lat, w przypadku porażenia mózgowego, urazu rdzenia, rozszczepu kręgosłupa, stwardnienia rozsianego, pęcherza neurogennego, zespołu ogona końskiego, powodującego porażenie wiotkie urazu nerwów obwodowych. Odpowiednio ukształtowane w stymulatorze napięcie regeneruje mielinę nerwową, normalizuje działanie synaps, przywraca nerwom zdolność generowania i przewodzenia impulsów. Niestety, nie zawsze i nie u wszystkich chorych możliwy jest pełny powrót funkcji, ale praktycznie u wszystkich, można uzyskać poprawę jakości życia poprzez znaczące obniżenie spastyczności, zwiększenie zakresu ruchu i odporności na zmęczenie, poprawę ukrwienia, poprawę funkcji pęcherza lub zwieraczy odbytu, ustąpienie dolegliwości bólowych. Zabiegi elektrostymulacji muszą być regularne i są całkowicie bezbolesne. Serie typu 10 zabiegów realizowanych z przerwami, prądem powodującym dyskomfort, są nie tylko nieefektywne, ale wręcz szkodliwe.
Po zarejestrowaniu napięcia w spoczynku oraz w czasie testów wysiłkowych, programuje się elektrostymulator lub aparat do terapii EMG-biofeedback, określa miejsca naklejania elektrod i uczy pacjenta (lub jego opiekuna) w jaki sposób stosować terapię w domu. Zabiegi neuromodulacji należy łączyć z ćwiczeniami ruchowymi, ponieważ każda z tych metod ma inne działanie i dopiero połączenie ich w całość, można nazwać neurorehabilitacją. Rezultaty terapii powinny być okresowo monitorowane badaniem EMG-biofeedback, aby ujawnić postępy w zakresie reinerwacji, które początkowo mogą być nieodczuwalne w postaci poprawy funkcjonalnej (patrz przykład poniżej). Regeneracja nerwów to proces powolny i kontrola postępów reinerwacji jest niezbędna w celu modyfikowania parametrów stymulacji, jak również motywowania do zaangażowania, dzięki ujawnieniu pozytywnych zmian w czynności bioelektrycznej. Tego co pacjent zobaczy w postaci obiektywnego pomiaru napięcia, nie zastąpią czyjeś słowa „widzę, że jest lepiej”.
Najlepiej obrazują to wyniki testów EMG-biofeedback, wykonanych u dziewczynki lat 14 z przepukliną oponowo-rdzeniową przed i po zabiegach stymulacji. Dziewczynka ma pęcherz neurogenny, nie oddaje sama moczu i nie utrzymuje stolca oraz nie zgina stopy w stawie skokowym. Jest przekonana, że nie ma żadnego wpływu na czynność porażonych mięśni.
Test wysiłkowy mięśni miednicy wykonany przed stymulacją i po stymulacji.
Test wysiłkowy mięśni piszczelowych przed stymulacją i po stymulacji
Nie da się opisać słowami jej odczucia radości i ogromnego wzrostu motywacji do walki o powrót do sprawności. Jej układ nerwowy nigdy wcześniej nie był oceniany z pomocą EMG (!), ani nigdy nie był stymulowany (!). Korzystała wyłącznie z rehabilitacji ruchowej. Stymulacja spowodowała wzrost aktywności nerwów ruchowych, a kontrolne badanie EMG-biofeedback po stymulacji, ujawniło istniejącą zdolność do generowania napięcia mięśni, czego dziewczynka nie była wcześniej świadoma.
Towarzyszące wielu osobom niepełnosprawnym ruchowo przekonanie, że nie posiadają kontroli nad czynnością mięśni, stanowi istotną przeszkodę na drodze do poprawy funkcjonalnej. Mózg traktuje przekonania jak rzeczywistość i nie podejmuje nawet prób poruszania mięśniami. Aktywność neuronów ruchowych ulega niepożądanym zmianom, mięśnie wiotczeją lub stają się spastyczne, jeżeli napięcie jest wzmożone. Wyobraź sobie, że może być inaczej, koncentruj uwagę mózgu na tym co chcesz osiągnąć w przyszłości, a nie na tym, czego dzisiaj nie potrafisz. Przerwij ten krąg niemożności, skorzystaj z badania EMG-biofeedback, stosuj regularnie zabiegi neuromodulacji według parametrów określonych w badaniu i odpowiednie ćwiczenia, a to, co wydawało się niemożliwe, ma szansę zmienić się w czynność mięśni, która lepiej posłuży Twoim potrzebom.
